قواعد عربی ۱ دروس اول ودوم نونه اول

به ادامه ی مطلب بروید

   درس دوم و سوم :  ثلاثـﯽ و رباعـﯽ ( مجرد و مزید ) 

   یکـﯽ دیگر از تقسیم بندﻯ هاﻯ  فعل ، بر اساس حروف اصلـﯽ آن است .

                                                             مجرد                                        

                                           ثلاثـﯽ

                                                             مزید

   فعل طبق حروف اصلـﯽ

                                                              مجرد

                                           رباعـﯽ

                                                              مزید

  ثلاثـﯽ :

         فعلـﯽ است که سه حرف اصلـﯽ داشته باشد .

  رباعـﯽ :

        فعلـﯽ است که چهار حرف اصلـﯽ داشته باشد . 

   هر کدام به مجرد و مزید تقسیم مـﯽ شوند . مجرد ،  آن است که حرف یا حروفـﯽ به اولین صیغه ﻯ ماضـﯽ آنها

( ثلاثـﯽ و رباعـﯽ ) اضافه نشده باشد . اما مزید ، عکس آن است .

  ثلاثـﯽ مجرد :

   سماعـﯽ است . یعنـﯽ وزن ماضـﯽ ، مضارع  و مصدر آن از قاعده ﻯ خاصـﯽ پیروﻯ نمـﯽ کند . ( توضیح آن در حد ما نیست .) اوزان آنها را مـﯽ توان با تمارین بسیار و یا مراجعه به کتب لغت فهمید .

                                                  یَـفـْعَـلُ

    فـَعَـلَ                  مضارع             یَـفـْعِـلُ

                                                 یَـفـْعُــِلُ

                                                یـَـفـْعَـلُ

    فـَعـِـلَ                مضارع             یـَـفـْعِـلُ

                                                ------

                                                ------

    فـَعـُـلَ                مضارع             ------

                                                یَـفـْعُـلُ

 غیرازثلاثـﯽ مجرد ، بقیه ﻯ موارد قیاسـﯽ است . یعنـﯽ وزن خاصـﯽ دارد و از قانون مخصوص خود پیروﻯ مـﯽ کند .

   ثلاثـﯽ مزید :

   آن است که حروف اصلـﯽ آن سه تا بوده و حرف یا حروفـﯽ به اولین صیغه ﻯ ماضـﯽ آن اضافه شده باشد .

  کلاً 12 باب دارد که در کتب دبیرستانـﯽ به 8 باب آن اشاره شده است . هر کدام از این باب ها هم منظور خاصـﯽ را مـﯽ رسانند .

باب	ماضـﯽ	مضارع	امر	مصدر	حروف زائد	منظوراز باب
إفعا ل	أفْـعَـلَ	یُـفـْعِـلُ	أفـْعـِـلْ	إفعا ل	همزه	متعدﻯ ساختن فعل
	أحْسَنَ	یُحْسِنُ	أحْـسـِـنْ	إحسان
تفعیل	فـَعَّـلَ	یُـفَعِّـلُ	فـَعـِّـلْ	تفعیل (تـَفْعِـلة )	تکرارعین الفعل	متعدﻯ ساختن فعل
	قـَدَّ مَ	یُـقَـدِّ مُ	قـَدِّ مْ	تقدیم
مفاعَـلة	فاعَـلَ	یُـفاعـِلُ	فاعـِـلْ	مُفاعَلة (فِعال)	الف	مشارکت
	دافَعَ	یُدافِعُ	دافِعْ	مُدافَعة(دفاع)
تـَفاعُل	تـَفاعَلَ	یَـتـَفاعَلُ	تـَفاعَلْ	تـَفاعُل	ت -  الف	مشارکت
	تـَکاتـَبَ	یَـتـَکاتـَبُ	تـَکاتـَبْ	تـَکاتـُب
افتـِعال	اِفـْتـَعَـلَ	یَفـْتـَعِـلُ	اِفـْتـَعِـلْ	اِفـْتِعال	همزه – ت	اثر پذیرﻯ
	ِافـْتـَتـَحَ	یَفـْتـَتـِحُ	اِفْـتـَتِـحْ	افتتاح
انفـِعال	اِنـْفـَعَـلَ	یَـنـْفَـعِـلُ	اِنـْفَـعِـلْ	اِنـْفِـعال	همزه – ن	اثر پذیرﻯ
	اِنـْقـَلـَبَ	یَـنـْقـَلـِبُ	اِنـْقـَلـِبْ	انقلاب
تـَفـَعّـُـل	تـَفَـعَّـلَ	یَـتـَفَعَّلُ	تـَفـَعَّـلْ	تـَفَعّـُـل	ت – تکرار عین الفعل	اثر پذیرﻯ
	تـَقَـدَّمَ	یَـتـَقَـدَّ مُ	تـَقـَدّ َ مْ	تـَقـَدّ ُم
استـِفـْعال	اِسْتـَفـْعَـلَ	یَسْتـَفـْعِـلُ	اِسْتـَفـْعِـلْ	اِستفعال	همزه – س -ت	طلب و درخواست
	اِسْتـَغـْفَـرَ	یَـسْتـَغـْفـِرُ	اِسْتـَغـْفِـرْ	اِستِغفار
اِفـْعِلال	اِفـْعَـلَّ	یَـفـْعَـلّ ُ	اِفـْعَـلَّ	اِفـْعِلال	همزه – تکرارلام الفعل	بیا ن صفت
	اِحْمَرَّ	یَحْـمَرّ ُ	اِحْمَرَّ	اِحْمِـرار
اِفـْعیـلال	اِفـْعَـوْعَـلَ	یَـفـْعَـوْعـِلُ	اِفـْعَـوْعِـلْ	اِفـْعـیـلال	همزه – واو – عین الفعل دوم	مبالغه
	اِحْدَوْدَبَ	یَحْدَوْدِبُ	اِحْدَوْدِبْ	اِحْدیداب

     توجه :

1.    وزن دوم مصدر باب تفعیل ، « تَـفـْعِـلة »  است . مانند : تبصرة

2.    وزن دوم مصدر باب مفاعلة ، « فِـعال » است . مانند : قِـتال

مهم : 3. همزه ﻯ امر باب إفعال ، همیشه همیشه همیشه مفتوح است . مانند : أکْـرِمْ ( گرامـﯽ بدار )

     4. در صرف افعال مزید ، گاه پیش مـﯽ آید که بعضـﯽ از زمانها و صیغه ها داراﻯ وزن مشترک مـﯽ گردند . راه تشخیص آنها جمله است . این وزنها از این قرارند :

                                                      ماضـﯽ ، مثنـﯽ مذکر غائب                                             

1.     تـَفاعَـلا               

                                                      امر ، مثنـﯽ مذکر و مؤنث مخاطب

                                                      ماضـﯽ ، جمع مذکر غائب

  از باب تفاعـُل      2. تـَفاعَـلوا                                                           

                                                     امر ، جمع مذکر مخاطب   

                                                    ماضـﯽ ، جمع مؤنث غائب   

                        3. تـَفاعَـلـْنَ

                                                   امر ، جمع مؤنث مخاطب

                                                       ماضـﯽ ، مثنـﯽ مذکر غائب 

                           1. تـَفـَعَّـلا             

                                                      امر ، مثنـﯽ مذکر و مؤنث مخاطب

                                                      ماضـﯽ ، جمع مذکر غائب

  از باب تـَفـَعّـُـل        2. تـَفـَعَّـلوا 

                                                       امر ، جمع مذکر مخاطب

                                                      ماضـﯽ ، جمع مؤ نث غائب

                          3. تـَفـَعَّـلـْنَ

                                                      امر ، جمع مؤنث مخاطب

 همچنین در باب افعلال که از بحث ما خارج است .

    رباعـﯽ مجرد :

  در تمام موارد ، قیاسـﯽ است .

  معروف ترین وزنهاﻯ رباعـﯽ مجرد :

ماضـﯽ	مضارع	امر	مصدر	حروف اصلـﯽ
فـَعْـلـَـلَ	یُـفَعْـلِـلُ	فـَعْـلِـلْ	فَعْـلـَلـَة (فِـعْلال)	ف- ع- ل- ل
زَلـْزَلَ	یُـزَلـْزِلُ	زَلـْزِلْ	زَلـْزَلـَة ( زِلــْزال)	ز- ل - ز- ل
تـَرْجَمَ	یُـتـَرْجِمُ	تـَرْجِـ‌مْ	تـَرْجَمَة ( ----- )	ت- ر- ج – م

   رباعـﯽ مزید :

  کلاً 3 باب دارد که همه قیاسـﯽ هستند . ما در اینجا به 2 باب آن اشاره مـﯽ کنیم .

باب	ماضـﯽ	مضارع	امر	مصدر	حروف زائد	حروف اصلـﯽ	منظور از باب
تـَفـَعْلـُـل	تـَفـَعْلـَـلَ	یَـتـَفَعْـلـَلُ	تـَفَعْلـَــلْ	تـَفَعْـلـُـل	ت - لام الفعل دوم	ف -ع- ل-ل	اثر پذیرﻯ
	تـَزَلـْزَلَ	یَـتـَزَلـْزَلُ	تـَزَلـْزَلْ	تـَزَلـْزُل		ز- ل- ز- ل
اِفـْعِـلـّا ل	اِفـْعَـلـَـلَّ	یَـفـْعَـلـِـلّ ُ	اِفـْعَـلـِـلَّ	اِفـْعِـلـّـا ل	همزه – لام الفعل دوم	ف-ع - ل-ل	مبالغه
	اِطـْمَأنَّ	یَطـْمَـئِـنّ ُ	اِطـْمَـئِـنَّ	اِطـْمِـئــْنان		ط – م- أ- ن

    تمرین مزید :

    عین الأبواب لهذه الأفعال و اذکر المضارع و الأمر لها :

الرقم            الفعل	الباب	المضارع	الأمر
1            قا تـَـلَ
2            اِخْضَرَّ
3          اِنـْصَرَفـْتـُم
4            أجْـلـِسْ
5           تـَفاهَـمـوا
6             أدَّ بـْنَ
7           تـَحارَبا
8          اِنـْتـَشَـرَتْ
9         اِشـْتـَغـَلـْتـُما
10         تـَکَـلـَّـفَـتا
11      اِسْـتـَرْحَـمْتُ