مستثنی

مستثنی



هرگاه بخواهیم در مورد گروهی یک حکم و خبر بدهیم اما فرد یا چیزی را از آن حکم و خبر جدا کنیم ، از استثناء استفاده می کنیم . معمولاًً در جمله ها این استثنا را با حرف « اِلاّ» نشان می دهیم . به کلمه ای که بعد از « اِلاّ» می آید ، مستثنی و به کلمه ای که «مستثنی» از آن جدا می شود « مستثنی منه » می گوییم .

به عنوان مثال در جمله « همه دانش آموزان رفتند به جز حمید » کلمه « حمید » مستثنی و کلمه « دانش آموزان » مستثنی منه است .

مثال : ذَهَبَ الطُّلابُ اِلاّ الحَمیدَ ......... کلمه « حمید » مستثنی و کلمه « الطلاب » مستثنی منه است .





بسته به اینکه مستثنی منه در جمله آمده باشد یا نه ، دو نوع مستثنی داریم که در زیر به طور کامل می بینید :



n مستثنی تام : استثنایی است که در آن مستثنی منه آمده است و فعل جمله مثبت می باشد یعنی قبل از آن هیچ یک از حروف نفی مانند « ما ، لا، لم ، ،لن، لمّا و ...» نیامده است . در این نوع استثناء ، مستثنی همیشه منصوب است .



مثال:

جاء المسافرون الا زینب َ ........... زینب : مستثنی تام و منصوب به فتحه

جاء الناس الا المعلمین َ ............. المعلمین : مستثنی تام و منصوب به یاء





-- مستثنی مفرّغ : استثنایی است که در آن مستثنی منه نیامده یا اینکه فعل جمله منفی است یعنی قبل از آن یکی از حروف « لا ، ما، لم ، لمّا، لن و ... » آمده یا فعل « لَیسَ» به معنی « نیست » می باشد.

در این نوع استثناء ، مستثنی اعراب خاصی ندارد بلکه اعراب آن را از راه زیر تعیین می کنیم :

ابتدا « الاّ» و « حرف نفی » قبل از فعل را حذف می کنیم .

سپس در جمله جدید نقش مستثنی و اعراب آن را مشخص می کنیم .

در پایان همین اعراب را برای مستثنی در جمله اولیه قرار می دهیم .







مثال : اعراب کلمه « الحامد» را در جمله زیر تعیین کنید :

« ما جاء الاّ الحامد»



جواب: از آن جا که این مستثنی از نوع مفرغ می باشد لذا ابتدا « الا» و « ما» را بر می داریم « جاء الحامد»

سپس نقش کلمه « الحامد » را در جمله جدید می یابیم « فاعل و مرفوع»

در پایان کلمه « الحامد» در جمله اولیه را مرفوع می کنیم

« ما جاء الاّ الحامدُ » ...... الحامدُ : مستثنی مفرغ و مرفوع ( دقت کنیم که الحامد در این جمله فاعل نیست و مستثنی است لذا در موقع ترکیب نباید آن را فاعل بدانیم بلکه مستثنی می باشد)