اعلال در فعل معتل ناقص

ج) اعلال در فعل معتل ناقص

تعریف: فعل ناقص فعلی است که لام الفعل آن حرف عله باشد. مانند: دَعَوَ – رَضِىَ.

توجه: در فعل معتل ناقص، هر سه نوع اعلال (اسکان، قلب، حذف) صورت می گیرد.

اعلال در ناقص	در ماضی	قلب: دَعَوَ ¬دَعا / رَمَىَ ¬رَمى
		حذف: دَعَوَتْ ¬دَعاتْ ¬دَعَتْ
	در مضارع	اسکان: یَدْعُوُ ¬یَدْعُو
		قلب: یَخْشَىُ ¬ یَخْشَى
		حذف: یَرْمِىُ ¬ یَرْمیونَ (صیغه 3) ¬ یَرْمُونَ
	در امر	اسکان: ندارد
		قلب: ندارد
		حذف: تَدْعُو ¬ اُدْعُ (جزم ناقص به حذف حرف عله است)

توضیح:

1- در فعل ناقص (واو) و (یاء) حرف عله متحرک ما قبل مفتوح تبدیل به الف می شود مانند: دَعَوَ ¬ دَعَا

2- ضمه (واو) مضمومی که ماقبلش مضموم است و ضمه (یاء) مضمومی که ما قبلش مکسور است، حذف می شود. مانند: یَدْعُوُ ¬ یَدْعُو / یَرْمِیُ ¬ یَرْمِی

3- حرف عله (واو) اگر در آخر کلمه واقع شود و ما قبل آن مکسور باشد به (یاء) تبدیل می شود. مانند:رَضِوَ _ رَضِىَ.

4-درآخر صیغه های مفرد فعل ناقص، حرف عله در هنگام جزم حذف می شود مانند: یَدْعُو ¬ لَمْ یَدْعُ.

5- حرف عله (واو) اگر در مرتبه چهارم یا پنجم قرار گیرد و ماقبلش مضموم نباشد به (ی) تبدیل می شود. مانند: أرْضَوَ ¬ أرْضَیَ (أرْضی) / اِرْتَضَوَ ¬ اِرْتَضَیَ (اِرتَضی).

6- حرف عله (واو) در فعل ماضی مجهول بعلت مکسور بودن حرف ما قبلش به (ی) تبدیل می شود. مانند: دُعِوَ _ دُعِىَ.

7- در فعل ماضی ناقص (واوی) و (یایی) که مفتوح العین باشد، هنگام اتصال به (واو) جمع، (یاء) ضمیر مخاطب مونث، (تاء) تأنیث، (الف) ضمیر مثنای مونث غائب، و حرف عله حذف می شود. (در جدول تصریف افعال دقت شود).

اعلال در فعل معتل اجوف

ب) اعلال در فعل معتل اجوف

تعریف: اجوف فعل معتلی است که عین الفعل آن حرف عله باشد مانند: قَوَلَ، بَیَعَ.

توجه: در فعل معتل اجوف، هر سه نوع اعلال (اسکان، قلب، حذف) صورت می گیرد.

اعلال در اجوف در ماضی قلب: قَولَ ¬ قالَ / بَیَعَ ¬ باعَ حذف: قَوَلْنَ ¬ قالْنَ ¬ قُلْنَ (التقای ساکنین و حذف حرف عله) در مضارع اسکان: یَقْوُلُ ¬ یَقُولُ قلب: یَنَوْمُ ¬ یَنامُ حذف: یَقْوُلْنَ ¬ یَقُوْلْنَ ¬ یَقُلْنَ (التقای ساکنین وحذف حرف عله) در امر اسکان: تَذْوُقینَ ¬ تَذُوقینَ ¬ ذُوقی قلب: تَخْوَفینَ ¬ تَخَوْفینَ ¬ تَخافِین ¬ خافی حذف: تَقُوْلُ ¬ قُوْلْ ¬ قُلْ توضیح: 1- حرف عله (واو) و (یاء) متحرک ما قبل مفتوح تبدیل به الف می شود مانند: قَوَلَ ¬ قالَ / بَیَعَ ¬ باعَ. 2- در مصدرثلاثی مجرد اجوف و جمع مکسر بر وزن (فِعال) اگر عین الفعل (واو) باشد تبدیل به (یاء) می شود. مانند:قِوام ¬ قیام. 3- در مصدر اجوف دو باب (افعال و استفعال) حرف عله حذف و به جای آن در آخر مصدر ( ة = تاء گرد) اضافه می شود. مانند: اِقْوام ¬ اِقامَة / اِسْتِقوام ¬ اِسْتِقامَة. 4- (واو) و (یاء) مفتوح ماقبل ساکن در اجوف، فتحه خود را به ماقبل داده و خود تبدیل به (الف) می شود. مانند: یَخْوَفُ ¬ یَخَوْفُ ¬ یَخافُ. 5- هرگاه (واو) مضموم و (یاء) مکسور باشد و حرف قبل از آن صحیح و ساکن باشد، حرکت حرف عله به ما قبل منتقل می شود. مانند: یَقْوُلُ ¬ یَقُولُ / یَبْیِعُ ¬ یَبِیعُ. 6- درمصدر اجوف (واوی) بابهای انفعال و افتعال، (واو) ما قبل مکسور به (یاء) تبدیل می شود. مانند: اِنْقِواد ¬ اِنْقِیاد. 7- حرف عله (واو، یاء) بعد از (الف زائده) تبدیل به همزه می شود. مانند: قاوِِل ¬ قائِل (اسم فاعل از قول) / سایر ¬ سائِر (اسم فاعل از سیر). 8- (ا – و – ی) اگر پیش از حرف ساکن دیگری قرار گیرند، حذف می شوند. مانند: قالْنَ ¬ قُلْنَ.

اعلال در فعل معتل مثال:

الف) اعلال در فعل معتل مثال:

تعریف:

معتل مثال فعلی است که اولین حرف اصلی آن (فاء الفعل) از حروف عله باشد. مانند: وَعَدَ، یَسِرَ.

توجه: از میان سه نوع اعلال فوق، معتل مثال تنها دارای اعلال به حذف می باشد (اَنهم تنها در مضارع و امر).

اعلال در مثال	در ماضی	هیچ نوع اعلالی ندارد: وَعَدَ …
	در مضارع	اعلال به حذف: وَعَدَ ¬ یَوْعِدُ ¬ یَعِدُ
	در امر	اعلال به حذف: وَعَدَ ¬ تَعِدُ ¬ عِدْ

توجه: در 14 صیغه فعل معتل مثال هیچگونه اعلالی صورت نمی گیرد و مانند یک فعل سالم صرف می شود. اما در مضارع  و امر آن اعلال به حذف حرف عله صورت می گیرد.

توضیح:

1- از مصدر ثلاثی مجرد مثال واوی که بر وزن (فِعْل) است، واو حذف می شود و به جای آن (تاء تأنیث) به آخرش اضافه می گردد. مانند: وِعْد¬ عِدَة. و گاهی بعد از حذف (واو) عین الفعل مفتوح می شود. مانند: سَعَة (وَفْر، وِرد، وِزر استثناء می باشند).

2- اگر مضارع مثال واوی، مکسور العین (بر وزن یَفْعِلُ) و یا داری حرف حلق و مفتوح العین باشد، واو از آن و از فعل امر حذف می شود. مانند: یَوْعِدُ ¬ تَعِدُ ¬ عِدْ

3- در مصدر مثال واوی بابهای افعال و استفعال، واو ساکن ما قبل مکسور تبدیل به (ی) می شود. مانند: اِوْجاد ¬ ایجاد / اِسْتِوضاح ¬ استیضاح.

4- در مثال یایی، حرف عله (ی) ساکن ما قبل مضموم تبدیل به (و) می شود. مانند: اُیْمُن ¬ اُومُن.