با اضافه کردن" لا " به اول مضارع مضارع مخاطب مضارع نهی درست می شود لازم به ذکر است " لا " اول تمامی صیغه های مخاطب مضارع می آید و آخر آن ها را تغییر می دهد صیغه ی مفرد مذکر مخاطب ساکن گرفته و "ن" بقیه ی صیغه ها جز جمع مونث حذف می شود به این مضارع؛ مضارع مجزوم هم گفته می شود.
مذکر مونث
مفرد: أنتَ لا تذهب أنتِ لا تذهبی
مثنی:أنتُما لا تذهبا أنتُما لا تذهبا
جمع: أنتُم لا تذهبوا أنتُنّ لا تذهبنَ
اسم منصرف و غیر منصرف
اسم یا منصرف است و یا غیر منصرفتعریف: اسم منصرف اسم معربی است که تنوین و جر می پذیرد
تعریف: اسم غیر منصرف اسم معربی است که تنوین و جر نمی پذیرد.
مهمترین موارد اسم غیر منصرف:
1- علم مونث معنوی یا حقیقی و یا لفظی باشد: زینب، فاطمة، حمزة.
2- علم غیر عربی (عُجْمه) مشروط به اینکه از سه حرف بیشتر باشد. مانند: یوسف، ابراهیم.
3- نام کشورها و شهرها: ایران، کربلاء
4- علم بر وزن أفعَل. مانند: أحمد
5- أغلب صفاتی که بر وزن أفعل هستند: أکبر.
6- اسمهایی که بر وزن (مَفاعِل) و (مَفاعیل) و (أفاعِل) و (أفاعیل) و (فواعِل) و (فُعلاء) و (أفعلاء) باشند. مانند: مساجد، مصابیح، اصابع، اسابیع، قواعد، سجناء، اقرباء
7- عَلَمی که از اصل خود عُدول کرده باشد (تغییر کرده باشد) و به صورت اسم خاص دیگری درآمده باشد. مانند: (عُمَر) که در اصل (عامر) بوده است.
8- صفتی که از اصل خود عدول کرده باشد. مانند: مَثْنی (که در اصل إثنین إثنین بوده است)
9- اسمی که الف ممدوده یا مقصوره زائد داشته باشد. مانند: زهراء، بُشرى.
10- عَلَمی که در آخر آن (الف و نون زائد) باشد. به شرط اینکه آن اسم قبل از افزودن الف و نون از سه حرف کمتر نباشد. مانند: عثمان، لقمان.
11- هر صفتی که در آخر آن (الف و نون زائد) باشد. مانند: سَکْرَان وغَضْبَانَ وَعَطْشَانَ وعجلان.
12- اسم علمی که مرکب مَزجى باشد. مانند: بَعْلَبَک.
اسم از نظر انتساب
اسم یا منسوب است و یا غیر منسوب
تعریف: اسم منسوب اسمی است که دلالت بر نسبت می کند و علامت آن (یّ = یاء مشدد) می باشد مانند: طهرانیّ – موسویّ
تعریف: اسم غیر منسوب اسمی است که بر نسبت دلالت نکند (عاری از یاء نسبت باشد).
نکات:
* اسمی که ختم به (ة تاء گرد) شود هنگام انتساب، تاء از آن حذف می شود. مانند: مکة = مکیّ
* اسمی که ختم به (الف مقصوره) شود، هنگام انتساب، الف حذف شده و معمولاً پیش از یاء نسبت (واو) قرار می گیرد. مانند: (موسی) که می شود: (موسوىّ)
اسم از نظر تصغیر و تکبیر
تعریف: اسم مصغّر اسمی است که بر حقارت و کوچکی مکَبَّر خود دلالت دارد. مانند: رُجَیْل (مرد کوچک) که مصغّر رجُل (مَرد) می باشد. البته برای اظهار ترحّم و شفقت هم می آید.
اسم مُکَبَّر: اسمی است که بر خلاف اسم مصغر است. مانند: رجُل – حسن.
مشهورترین قواعد تصغیر:
1- مصغر کلمه سه حرفی بر وزن (فُعَیْل) می آید. مانند: رَجُل – رُجَیْل
2- مصغّر کلمه چهار حرفی بر وزن (فُعَیْلِل) می آید. مانند: دِرهم که دُرَیْهِم می شود.
3- وزن های دیگر اسم مصغر عبارتند از: فُعَیْلَة،فُعَیْلان مانند: زُهَیْرة، سُکَیْران
4- در تصغیر اسم فاعل ثلاثی مجرد (الف) قلب به (واو) می گردد. مانند: ناصر – نویَصر.
5-الف مقصوره در تصغیر به (یاء) بدل می شود و در یاء وزن فعیل ادغام می شود. مانند: عصا – عُصَىّ.
6- در اسم مرکب فقط جزء اول مصغر می شود. مانند: عبد الله – عُبَیْد الله.
7- الف ممدوده
فعل امر
تعریف فعل امر: فعلی است که بر طلب انجام کاری یا حالتی دلالت کند
طرز ساخت فعل امر:
فعل امر از فعل مضارع ساخته می شود و دو گونه است: امر غائب (امر به لام) و امر حاضر (مخاطب).
- طرز ساخت فعل امر غائب:
فعل امر غائب از 6 صیغه غائب و 2 صیغه متکلم فعل مضارع ساخته می شود به ترتیب که (لِ=لام مکسور) در ابتدای آن می افزاییم و آخر فعل را مجزوم می کنیم مانند: یَذهَبُ= لِیَذْهَبْ / یَذْهَبونَ = لِیَذْهَبوا.
طرز ساخت امر حاضر (مخاطب):
فعل امر حاضر از 6 صیغه مخاطب ساخته می شود به این ترتیب که ابتدا حرف مضارعه را حذف کرده و سپس آخر فعل را جزم میدهیم. البته چنانچه حرف ما بعد حرف مضارعه ساکن باشد، در اینصورت یک همزه در ابتدای امر قرار می دهیم (چون ابتدا به سکون جایز نیست). مانند: تَجْلِسُ: إجْلِسْ
نکات:
* همزه امر (همزه ای که در ابتدای فعل گذاشته می شود) همیشه مکسور است مگر در دو حالت زیر:
الف) از باب اِفعال باشد که در اینصورت همزه آن مفتوح خواهد بود. أکْرَمَ – تُکْرِمْ- أَکْرِمْ.
ب) عین الفعل مضارع، مضموم باشد که در اینصورت همزه امر نیز مضموم می شود. مانند: تَکْتُبُ: اُکْتُبْ
توجه: جزم فعل مضارع در صیغه های (1و4و7و13و14) به سکون حرف آخر است و در بقیه صیغه ها بجز جمعهای مونث غائب و مخاطب، به حذف نون آنهاست.
* اگر فعل مضارع، معتل ناقص باشد، جزم آن به حذف حرف عله می باشد. مانند: تَدْعُو: اُدْعُ
* همزه امر در باب افعال همزه قطع می باشد و در بقیه موارد وصل است.