اقسام فعل معتل

:

فعل معتل بر چهار قسم می باشد: مثال،أجوف، ناقص، لفیف.

تعریف:

اعلال تغییراتی است که فعل معتل در هنگام صرف می یابد که این تغییرات سه نوع می باشند: اسکان، قلب، حذف

انواع اعلال:

الف) اسکان: ساکن کردن حرف عله (به حذف حرکت یا به نقل آن به حرف ماقبل).

ب) قلب: تبدیل حرف عله به حرف متجانس با حرکت حرف ما قبل آن (ضمه با واو، فتحه با الف، و کسره با یاء متجانس است).

ج) حذف: حذف کردن حرف عله ( به دلایلی مانند التقای ساکنین یا جزم فعل ناقص).

اعلال در فعل لفیف

د) اعلال در فعل لفیف

تعریف:

لفیف فعلی است که دو حرف از حروف اصلی آن حرف عله باشد. حال اگر آن دو حرف عله در کنار هم باشند (فاء الفعل وعین الفعل یا عین الفعل ولام الفعل) آنرا لفیف مقرون گویند. مانند: وَیَل / شَوَیَ

و چنانچه دو حرف عله آن در کنار هم نباشند (فاء الفعل و لام الفعل عله باشند) آنرا لفیف مفروق می گویند مانند: وَقَیَ

نکته: اعلال لفیف تلفیقی از اعلال دو معتل از معتلات سه گانه (مثال و اجوف و ناقص) می باشد. به این معنی که مثلاً اگر لفیف، مقرون باشد یا اعلال مثال و اجوف را دارا خواهد بود (در صورتیکه فاء الفعل و عین الفعل آن عله باشد) و یا اعلال اجوف و ناقص را پیدا می کند (در صورتیکه عین الفعل و لام الفعل آن عله باشد). و چنانچه لفیف، مفروق باشد اعلال مثال و ناقص را می یابد. مانند: وَقَیَ ¬ تَقِی ¬ قِ (امر مخاطب).

رَوَیَ ¬ تَرْوی ¬ إِرْوِ (امر مخاطب).

موارد امتناع اعلال:

در موارد زیر نباید اعلال صورت گیرد:

1- در اسم آلت مانند: مِقْوَد.

2- در افعل التفضیل مانند: أجْوَد.

3- در صفت مشبهه مانند: أسْوَد.

4- در فعل تعجّب مانند: ما أطْوَلَه.

5- در اسم مرّه مانند: قَوْمَة.

6- در نوع یایی مانند: حَسَنُ البِیعة.

اعلال در فعل معتل ناقص

ج) اعلال در فعل معتل ناقص

تعریف: فعل ناقص فعلی است که لام الفعل آن حرف عله باشد. مانند: دَعَوَ – رَضِىَ.

توجه: در فعل معتل ناقص، هر سه نوع اعلال (اسکان، قلب، حذف) صورت می گیرد.

اعلال در ناقص	در ماضی	قلب: دَعَوَ ¬دَعا / رَمَىَ ¬رَمى
		حذف: دَعَوَتْ ¬دَعاتْ ¬دَعَتْ
	در مضارع	اسکان: یَدْعُوُ ¬یَدْعُو
		قلب: یَخْشَىُ ¬ یَخْشَى
		حذف: یَرْمِىُ ¬ یَرْمیونَ (صیغه 3) ¬ یَرْمُونَ
	در امر	اسکان: ندارد
		قلب: ندارد
		حذف: تَدْعُو ¬ اُدْعُ (جزم ناقص به حذف حرف عله است)

توضیح:

1- در فعل ناقص (واو) و (یاء) حرف عله متحرک ما قبل مفتوح تبدیل به الف می شود مانند: دَعَوَ ¬ دَعَا

2- ضمه (واو) مضمومی که ماقبلش مضموم است و ضمه (یاء) مضمومی که ما قبلش مکسور است، حذف می شود. مانند: یَدْعُوُ ¬ یَدْعُو / یَرْمِیُ ¬ یَرْمِی

3- حرف عله (واو) اگر در آخر کلمه واقع شود و ما قبل آن مکسور باشد به (یاء) تبدیل می شود. مانند:رَضِوَ _ رَضِىَ.

4-درآخر صیغه های مفرد فعل ناقص، حرف عله در هنگام جزم حذف می شود مانند: یَدْعُو ¬ لَمْ یَدْعُ.

5- حرف عله (واو) اگر در مرتبه چهارم یا پنجم قرار گیرد و ماقبلش مضموم نباشد به (ی) تبدیل می شود. مانند: أرْضَوَ ¬ أرْضَیَ (أرْضی) / اِرْتَضَوَ ¬ اِرْتَضَیَ (اِرتَضی).

6- حرف عله (واو) در فعل ماضی مجهول بعلت مکسور بودن حرف ما قبلش به (ی) تبدیل می شود. مانند: دُعِوَ _ دُعِىَ.

7- در فعل ماضی ناقص (واوی) و (یایی) که مفتوح العین باشد، هنگام اتصال به (واو) جمع، (یاء) ضمیر مخاطب مونث، (تاء) تأنیث، (الف) ضمیر مثنای مونث غائب، و حرف عله حذف می شود. (در جدول تصریف افعال دقت شود).