قواعد عربی ۱ درس هشتم نمونه ۱

به ادامه ی مطلب بروید

  درس هشتم : معرب و مبنـﯽ

   معرب : در تعریف ، کلمه اﻯ است که اگرنقش آن در جمله تغییر کند ، حرکتش هم تغییر مـﯽ کند .( مسلماً منظورمان حرکت حرف آخر است . ) به عبارتـﯽ دیگر حرکتش بستگـﯽ به نقشش دارد .

   مبنـﯽ : عکس معرب است ؛ یعنـﯽ در هیچ شرایطـﯽ حرکت آن هیچگونه تغییرﻯ نمـﯽ کند .  

    ___________________________________________________________________

	نقش	حرکت
معرب :	تغییر	تغییر
مبنـﯽ :	تغییر	ثابت

  مثال :

    ذهب التلمیذ ُ .                                         رأیتُ التلمیذ َ .                                  سَلـَّمتُ علـﯽ التلمیذ ِ .

     فاعل و مرفوع                                        مفعول و منصوب                                   مجرور بحرف جر

                                  پس کلمه ﻯ تلمیذ که حرکتش وابسته به نقشش است معرب مـﯽ باشد .

   ذهب ذلکَ التلمیذُ .                                  رأیتُ ذلکَ التلمیذَ .                               سَلـَّمتُ علـﯽ ذلکَ التلمیذِ .

  فاعل و محلاً مرفوع                             مفعول و محلاً منصوب                            محلاً مجرور بحرف جر

                 پس کلمه ﻯ ذلک که در موقعیت هاﻯ مختلف ، یک حرکت ثابت دارد ، مبنـﯽ حساب مـﯽ شود . 

      ( البته کلمه ﻯ التلمیذ در این سه جمله ، نقش دیگرﻯ دارد که در سال سوم به آن خواهیم پرداخت ، إن شاء الله .)

   تشخیص :

   از کجا بفهمیم که یک کلمه معرب است یا مبنـﯽ ؟ بسیار ساده است ، زیرا هر کدام انواع مشخصـﯽ دارند ، مخصوصاً مبنیات .

                                                  ضمیـر

                                                اسم اشاره  ( غیر از مثنـﯽ )

                                                اسم موصول ( غیر از مثنـﯽ )

                       1 . در اسم :          اسم استفهام

                                               بعضـﯽ از ظروف

                                                 و .....

                                             1 . در ماضـﯽ : تمام صیغه ها

  مبنیات             2 . در فعل         2 . در مضارع : فقط دو صیغه ﻯ جمع مؤنث غائب و مخاطب

                                             3 . در امر: تمام صیغه ها

                      3 . در حرف : تمام حروف ( چه عامل* و چه غیر عامل* )  

                  1 . در اسم :  غیر از اسم هاﻯ مبنـﯽ

                                                                        در ماضـﯽ :  ـــــــــ

  معرب        2 . در فعل : غیر از افعال مبنـﯽ ؛ یعنـﯽ        در مضارع : غیر از جمع مؤنث غائب و مخاطب

                                                                        در امر :  ـــــــــ

                 3 . در حرف :  ـــــــــــــ

   ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

    یکـﯽ از نکات بسیار مهم در بحث مبنـﯽ ، نوع بناء است که در بخش تجزیه قابل ذکرمـﯽ باشد و منظور از آن ، ذکر  

 حرکت حرف آخر است که نشان دهیم دراین کلمه ﻯ مبنـﯽ چیست  ؟   یعنـﯽ هر کلمه ﻯ مبنـﯽ بر چه حرکتـﯽ استوار

 است ؟   

                      1 . مبنـﯽ بر فتح  ، مانند : أمَـرَ ، اُ کتـُبا  ( نوع بناء افعال طبق آخرین حرف اصلـﯽ آنها محاسبه

                                                     مـﯽ شود .)  أنتَ ، فـَ ، ثــُمَّ ، کیفَ و ... 

  انواع بناء         2 . مبنـﯽ بر ضم ، مانند : جَـلـَسُـوا ، سا رِعُـوا ، ضمیر" هُ " ،  و ...

                      3 . مبنـﯽ بر کسر ، مانند : اُخرُجی ، کِ ، هذهِ ، هؤلاء ِ و ...

                     4 . مبنـﯽ بر سکون ، مانند: تـَکْـتـُبـْنَ ، جَلـَسْتَ ، هُـمْ ، فی ، هذا ، الذی ، مَـتـﯽ ، ما  و ...

    همچنین حرکت یک کلمه ﻯ معرب باید مشخص شود که مثلاً درهرجمله چیست ؟  

                          1 .  مرفوع  ، مانند : یکتبُ ، علیٌ ، الـکتا بُ و ...  

                          2 . منصوب ، مانند : لن أجلسَ ، الکتا بَ  و ...

  حالات اعراب                                                        

                          3 . مجرور ، مانند : الحسنِ ، کتا بٍ ، اللتان ِ ، هذان ِ و ...

                          4 . مجزوم  ، مانند : لمّا تـُفـْلِـحْ و ...

    توجه :

*1 . الف ) حروف عامل : حروفـﯽ هستند که بر حرکت کلمه ﻯ بعد از خود تأ ثیر مـﯽ گذ ارند . یعنـﯽ حرکت کلمه ﻯ

بعد از خود را تغییر مـﯽ دهند . از جمله ﻯ حروف عامل مـﯽ توان به این موارد اشاره کرد :

   حروف جا رّه ( جر ) ؛ مانند : فی ، إلـﯽ ، علـﯽ ، بـِـ ، لـِ ، مِـن ، عَـن ، حتـﯽ ( اگر قبل از اسم بیاید .) و ...

   حروف ناصبه ؛ مانند : أنْ ، لـَنْ ، کـَیْ ، إذَنْ ، حتـﯽ و لـِ ( دو مورد آخراگر قبل از فعل مضارع بیایند .)

   حروف جازمه ؛ مانند : لـََم ، لـَمّا ، لام امر ( که قبل از صیغه هاﻯ غائب و متکلم فعل مضارع مـﯽ آید . ) ، لاﻯ نهـﯽ

( که قبل از تمام صیغه هاﻯ فعل مضارع مـﯽ آید . )

  و ....

  * 1 . ب ) حروف غیر عامل : حروفـﯽ هستند که حرکت کلمه ﻯ بعد از خود را تغییر ندهند . مسلماً شامل غیر از عامل ها مـﯽ شوند . مانند : حرف تعریف ( الـ ) ، وَ ، فـَ ، ثـُـمَّ ، و ....

    حروف عامل و غیر عامل به تفصیل در مبحث « حرف » درس اول آمده است .

  2 . یکـﯽ ازبحث هاﻯ بسیار مهم در این درس ، اعراب ظاهرﻯ ( اصلـﯽ ) و محلـﯽ است .

   اعراب ظاهرﻯ و از انواع آن اصلـﯽ ، مربوط به کلمات معرب است و اعراب محلـﯽ اختصاص به مبنیات دارد . به

عبارتـﯽ دیگر هر گاه خواستیم یک اسم معرب را ترکیب کنیم ، غیر از نقش ، اعراب معمولـﯽ مرفوع یا منصوب و یا مجروررا هم ذکر مـﯽ کنیم . مانند مثال هاﻯ فوق الذکر . اعراب محلـﯽ یعنـﯽ اینکه کلمه ﻯ ما حرکت اصلـﯽ فاعل یا مفعول یا مبتدا و ... را نگرفته است . بلکه حرکت خود را دارد . پس فقط در محل آن است . اصولاً هر گاه خواستیم یک اسم مبنـﯽ را ترکیب کنیم ، چون مبنـﯽ است پس مـﯽ گوییم : محلاً و بسته به نقش آن محلاً مرفوع یا محلاً منصوب و یا محلاً مجرور .        

  3 . بحث معرب و مبنـﯽ ، هم مربوط به تجزیه مـﯽ شود و هم مربوط به ترکیب . البته طرز بیان آن در هر یک فرق دارد . در ترکیب اعراب اصلـﯽ ( ظاهرﻯ ) و محلـﯽ را ذکر مـﯽ کنیم و نیازﻯ به ذکر لفظ معرب و مبنـﯽ نیست . مانند چند مثالـﯽ که در اول بحثمان ذکر شد . در تجزیه حتماً باید لفظ معرب واعراب آن ونیز مبنـﯽ و نوع بناء ذکر شود . به این صورت :

                                                    غَـرَسَ علیٌّ شجرة ً فی الربیع ِ .

  -  در اسم  ، مانند :

   شجرة : اسم ، مفرد ، مؤنث مجازی ، جامد ، معرب و منصوب .

  -  در فعل  ، مانند :

   غَـرَسَ : فعلٌ ماضٍ ، للغائب ، مجرد ثلاثی ، مبنی علـﯽ الفتح .

  -  در حرف  ، مانند :

   فی : حرف ، عامل جر ، مبنی علـﯽ السکون .        

   الـ : حرف تعریف ، غیر عامل ، مبنی علـﯽ السکون .

   تمرین معرب و مبنـﯽ :

عین المعرب و المبنی ( و أنواع المبنی ) فی هذه العبارات :

   الف) « لـَقَد سَمِعَ اللهُ قـَوْلَ الذینَ قالوا إنَّ اللهَ فقیرٌ وَ نـَحْنُ أغنیاءُ سَنـَکْـتبُ ما قالواوَ قـَتـْلـَهُمُ الأنبیاءَ بغیرِ حَقٍّ وَ نـَقولُ ذوقوا عَـذابَ الحَریقِ . »

    ب) « تلک حُدودُ اللهِ . »

    ج) « هَلْ أتاکَ حَدیثُ الغاشیةِ ؟ »

    د) « إنا أعْطیناکَ الکَوْثرَ . »

    و) « الـّذی یُوَسْوِسُ فی صُدورِ الناسِ . »

    ز) « وَ قـُلْ للمؤمناتِ یَغـْضُضْنَ مِـنْ أبْصارِهِـنُّ . »