عربی دبیرستان

متن ُ قواعد وسوالات عربی دبیرستان

عربی دبیرستان

متن ُ قواعد وسوالات عربی دبیرستان

قواعد عربی ۱ دروس چهارم وپنجم نمونه اول

به ادامه ی مطلب بروید

   درس چهارم و پنجم :  جامد و مشتق

  تعریف : مشتق : در لغت به معناﻯ گرفته شده و اشتقاق یافته است .

                     در اصطلاح مشتقات ، اسمهایـﯽ هستند که از کلمات دیگر گرفته شده و غالباً داراﻯ معناﻯ وصفـﯽ اند.

           مشتقات 8 نوعند :

1.    اسم فاعل

2.    اسم مفعول

3.    اسم مکان

4.    اسم زمان

5.    صفة مشبهة

6.    اسم مبالغة

7.    اسم تفضیل

8.    اسم آلت

          

              جامد :  اسمهایـﯽ که در این تقسیم بندﻯ قرار نگیرند ، جامدند .

             جامد ها 2 نوعند :

1.    مصدرﻯ

2.    غیر مصدرﻯ

  توجه :

  1. راه تشخیص : ملاک براﻯ تشخیص مشتق و جامد ، مشتقات هستند . زیرا مشخص ترند . در صورتـﯽ که کلمه ﻯ مورد نظر ما جزء مشتقات نبود ، آن را جامد محسوب مـﯽ کنیم .

  2. جامد و مشتق بودن ، همچنین مذکر و مؤنث بودن جمعهاﻯ مکسر بستگی به مفرد آنها دارد . مثلاً کلمه اﻯ  مانند أولیاء در تجزیه ، مذکر و مشتق ( صفة مشبهة ) است . زیرا مفرد آن « وَلـیّ » است .


                                                    مجرد :       بر وزن      فاعـِـل   ( کاتب )

                    1. اسم فاعل

                           مزید ( غیر ثلاثـﯽ مجرد ) :  از مضارع فعل            

                                                                                   1 : حذف حرف مضارع

                                                                                   2: جایگزینـﯽ مـُ

                                                                                  3: کسره دادن به عین الفعل

                                                                                  ( مُـحـسِـن ) ( نیکـﯽ کننده )

                                                                                                              

                                                   مجرد :    بر وزن       مَـفعول   ( مکتوب )

                    2. اسم مفعول

                                                  مزید ( غیر ثلاثـﯽ مجرد ) :  از مضارع فعل                         

                                                                                                           1 : حذف حرف مضارع

                                                                                                           2 : جایگزینـﯽ مـُ

                                                                                                          3 : فتحه دادن به عین الفعل

 مـشـتـقـات                                                                           ( مُـحـسَـن ) ( کسـﯽ که به او نیکـﯽ شده )

                                                                                     مَـفـْعَـل ( مَـکْـتَــَب ، مَطـلـَع )

                                                                مجرد : بر وزن  

                   3 و 4 . اسم مکان و زمان                                               مَـفـْعـِـل ( مَـجلـِـس ، مَـغـر ِب )

                                                                مزید ( غیر ثلاثـﯽ مجرد ) :

                                                                                             مانند اسم مفعول مزید ساخته مـﯽ شود .

                                                                                                         ( مُـنـْحـَـرَ ف )

                                               1 .  فـَعـیل  ( شریف = با شرف )

                                               2.  فـَعـِـل  ( کـَسـِـل = تنبل )

                                               3. فـَعْـل   ( صَـعْـب = سخت )

                    5 . صفة مشبهة        4. فـَعْلان  ( عَـطـْـشان = تشنه )

                                                ..   ..

                                                ..   ..

                                               ..    ..

                                             

                 

                      

                                          1. فَـعّـا ل  ( جَبّـا ر= بسیار زور گو یا بسیار جبران کننده ) 

                 6 . اسم مبالغة         2. فَــعّـا لة ( عَـلـّا مة = بسیار دانا )

                                          3. فـَعول  ( صَـبور = بسیار صبر کننده )


                                          براﻯ مذکر :  أ فـْعَـل  ( أکـبَـر = بزرگ تر )

                7 . اسم تفضیل 

                                          براﻯ مؤنث :  فـُـعْـلـﯽ  ( کُـبرﻯ  = بزرگ تر )

 


                                        1 . مِـفـْعا ل ( مـِـصباح = چراغ )

                 8 . اسم آلت         2. مـِـفـْعَـل  ( مـِـقـْـبَـض = دستگیره )

                                        3. مـِـفـْعَـلـَة ( مـِـسْـطـَرة = خط کش ) 

 

   توجه :

   چند نکته ﻯ بسیار مهم :  

   1 . بدلیل اینکه مشتقات ، اسم هستند ، حرکت حرف آخر آنها بستگـﯽ به جمله دارد .

   2 . باید توجه داشت که اسم فاعل با فاعل و اسم مفعول با مفعول متفاوت است . اسم فاعل آن است که خودش ساخت اسم فاعل را داشته باشد ، نه اینکه در جمله فاعل باشد . مخالف آن : اگر کلمه اﻯ در جمله فاعل بود ، نه این است که

حتماً ساخت اسم فاعل را داشته باشد . همینطور است در مورد اسم مفعول و مفعول .

  مثال : جاء علیٌ . علـﯽ در اینجا فاعل است ، اما اسم فاعل نیست . زیرا ساخت اسم فاعل را ندارد .                                                                               

  رأیتُ المُحْـسـِـنَ . محسن در اینجا مفعول است ، درحالیکه ساخت اسم فاعل را دارد .

  3 . باید افزود که صفة مشبهة و اسم مبالغة اوزان بسیارﻯ دارند که مربوط به بحث ما نمـﯽ شود . اما نکته ﻯ مهم این است که صفة مشبهة وزنـﯽ دارد که متأ سفانه به آن عنایتـﯽ نمـﯽ شـود و آن وزن « فاعـِـل » است . مانند: صابر،عاقل.

 * * باید توجه کنیم هر کلمه اﻯ که بر وزن فاعـِل باشد ، اسم فاعل نیست . اگر کننده ﻯ کار با شد ، آن را اسم فاعل

محسوب مـﯽ کنیم و اگر صفتـﯽ را برساند ، صفة مشبهة .

  4 . حرف « ة » در وزن فـَعّالة ، علامت تأنیث نیست ، بلکه نشانه ﻯ مبالغه ﻯ بیشتر است . مثلاً وقتـﯽ مـﯽ گوییم : عَلـّا مَة ، یعنـﯽ بسیار بسیار دانا . در واقع دو وزن فـَعّال و فـَعّالة در مذکر و مؤنث ، یکسان است .

  5 . وزن « فـَعّـال » ، گاهـﯽ بر شغل نیز اطلاق مـﯽ شود که در این صورت در ترجمه ﻯ اینگونه کلمات ، از کلمهﻯ

 « بسیار » استفاده نمـﯽ کنیم . البته اصل اینکه این کلمات را اسم مبالغه محسوب کرده اند ، نه مشتقات دیگر ، همین است که صاحبانش زیاد با آنها سر و کار دارند . مانند : جَلــّا د ، مَـشـّـاط ( آرایش گر ) ، فـَـلـّـاح  و ...

  6. ممکن است بعضـﯽ کلمات ، وزن مشتق را داشته باشند اما در واقع جامد باشند . مثل « طریق » که بر وزن فـَعیل

است اما چون صفتی را نمـﯽ رساند ، نمـﯽ توان آن را صفة مشبهة به حساب آورد . « طریق » ، جامد است . پس باید به مفهوم کلمات نیز دقت کنیم .

  7. براﻯ تعیین جامد یا مشتق بودن ( همچنین مذکر یا مؤنث بودن ) اسمـﯽ که جمع مکسر است ، به مفرد آن نگاه

 مـﯽ کنیم . مانند : تـُـجّـار ، که چون مفرد آن تاجر است ، اسم فاعل مـﯽ باشد و مانند کلمه ﻯ أولیاء ( مفرد آن ولیّ ) که صفة مشبهة  است .

  8 .  صفة مشبهة وزنـﯽ براﻯ رنگ دارد که مذکر آن بر وزن « أفـْعَـل » و مؤنث آن بر وزن « فـَعْلاء » مـﯽ باشد .

مانند :

مذکر

           مؤنث

أبیض

بیضاء

أسود

سوداء

أصفر

صفراء

أحمر

حمراء

أخضر

خضراء

أزرق

زرقاء


              1 . مصدرﻯ ( ذَها ب = رَفتن ، کـِـتابة = نوشتن ، إحسان = نیکـﯽ کردن ، تَـَواضُـع = فروتنـﯽ کردن ،

                   استرحام = طلب رحمت کردن و ... )

جامد                              

             2 . غیر مصدرﻯ ( قلم ، دفتر ، جـِـدار  و ... )

 

   توجه :

 

     اگر کلمه اﻯ مشتق نباشد ، مسلماً جامد است . از بین جامدها اگر مصدر باشد ( چه مجرد و چه غیر مجرد ) ، جامد مصدرﻯ  و در صورتـﯽ که مصدر هم نباشد ، جامد غیر مصدرﻯ محسوب مـﯽ شود .

    تمرین مشتقات :

       عین المشتقات و أنواعها :

    الف) « فـَضَّلَ اللهُ المُجاهِـدینَ علـﯽ القاعِـدینَ دَرَجَة ً . »

    ب) کلامُ الرَّجُـلِ مِعْـیارُ عَـقله .

    ج) « إنّ اللهَ لا یُحِـبُّ المُسْرفینَ . »

     د) أکرِمْ ضَیـْفکَ وَ إنْ کانَ حَقیراً وَ قـُمْ عَنْ مَجْـلسِـکَ لأبیکَ وَ مُعَـلـّمکَ وَ لـَوْ کُـنتَ أمیراً .

    هـ) الفقرُ أشَـدُّ مِـنَ القتل ِ .

    و) العقلُ دلیلُ المُؤمن ِ .

    ز) مَنْ یَطلب الدنیا لا یَـنصَحُکَ وَ مَنْ یَطلب الآخرة َ لا یَصْحَـبُـکَ .

    ح) « إنک أنتَ عَلـّامُ الغُیوبِ . »

    ط) هذا الکتابُ مُمَـزَّقُ الأوراق ِ .

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد