به ادامه ی مطلب بروید
درس اول : یاد آورﻯ
این درس شامل یادآورﻯ دروس دوره ﻯ راهنمائـﯽ مـﯽ باشد که در نوع خود اساسـﯽ و با اهمیت است . به تفکیک انواع
کلمه (اسم . فعل . حرف) ، هر یک را مورد بررسی قرار می دهیم.
1. اسم
تمرین
2. فعل
تمرین
3. حرف
تمرین
1. اسم:
کلمه اﻯ است که بر موجودات جاندار و بـﯽ جان اطلاق شده و عارﻯ از هر زمان و صیغه اﻯ است.
ال الکتاب
علامت هاﻯ اسم: تنوین کتابٌ
پذیرفتن نقش اضافه (مضاف واقع شدن) کتابُ علیّ
** : باید توجه داشت که : هیچیک از این سه علامت ، با هم در اسمـﯽ جمع نمـﯽ شوند . به عبارتـﯽ دیگر ، یک اسم
نمـﯽ تواند هم تنوین داشته باشد و هم " ال" ، یا هم مضاف باشد و هم " ال " یا تنوین بگیرد .
این نوع از کلمه ( اسم ) تقسیم بندیهاﯼ خاصّ خود را دارد .
عـلامـت مثال
مفرد کتاب ، محمّد ، مدرسة
از نظر تعداد مثنـﯽ ان ِ ، َ یـن ِ کتابان ِ ، کتا بَـیـْن ِ
سالم مذکر ونَ ، یـنَ معـلـّمونَ ، معـلـّمیـنَ
جمع سالم مؤنـث ات معـلـّـما ت
مکسّـر کتاب کتـب
حقیقـﯽ رَجُـل ، دیک ، محمّد
مذکر
مجازﻯ قلم ، دفتر ، باب
از نظر جنس
حقیقـﯽ فاطمة ، امرأة
مؤنث مجازﻯ مـِـسْطـَرَة ، شجرة
معنوﻯ أم ، زینب ، شمس
لفظـﯽ مصطفـﯽ ، حمزة
توجه :
1.« ن » در مثنـﯽ و جمع مذکر سالم در حالت اضافه حذف مـﯽ شود.
مانند: معـلمونَ المدرسة معـلمو المدرسة و کتابَـیـن ِ علیٍّ کتابَیْ علیّ
2. اسم ، هر سه حالت فتحه ، ضمه و کسره را مـﯽ پذیرد .
3. بعضـﯽ از دیگر مشخصات اسم را در درس هاﻯ آینده مـﯽ آموزیم .
تمرین اسم :
الف ) عین المفرد و المثنـﯽ و الجمع فی العبارات التالیة :
1. « إنّـما المؤمنونَ إخوة ٌ فأ صْـلـِحوا بین أخَوَیـْکم . »
2. الإیمانُ قولٌ و عملٌ و هما أخَـوان ِ شریکان ِ .
3. « لقد أنزلـْنا آیاتٍ مُـبَـیـِـّنـاتٍ .»
4. مَن اسْـتوﻯ یوما هُ فهو مَغـْبـونٌ .
ب) اکتب المفرد لهذه الجموع :
أموات : أحیاء : أمانات : أحرار:
أسرار : قبور : الکافرون : أولیا ء :
بُغا ة : مصارع: صدور : إ ِ خْوان :
مَطامـِع: نائبات : ألـْسـِنـَة : عُقول :
مَعا شـِر: بُـروق :
ج) غـیّـرالجمل التالیة إلـﯽ المثنـﯽ :
1. الصَّـدیقُ الوَفـیّ ُ یُـساعـِدُ صَدیقَـهُ .
2. الطالبُ الذ ََّکیّ ُ لایـَقـْضـی وَقـْتـَه بالبـَطالـةِ .
3. صفوفُ المدرسةِ کبیرة ٌ.
د) عین المذکر والمؤنث و أنواعهما و اذکر علامات التأ نیث :
1. إن النفسَ لأمّارة ٌ بالسّـوءِ .
2. کلمة الله هی العـُلـْیا .
3. الدنیا ساعة ٌ فاجْعَـلوها طاعة ً.
4. إن شمسَ الهدایة ِ تـُـشرقُ مِـن بیتِ فاطمة الزهراء ( س) .
5. کان حمزة عمَّ رسولِ الله (ص).
2. فـعـل :
کلمه اﻯ است که داراﻯ زمان و صیغ مشخصـﯽ است .
ماضـﯽ : بر گذشته دلالت دارد .
مضارع : بیانگر حال وآینده است .
از نظر زمان
امر : با آن انجام کارﻯ را از کسـﯽ مـﯽ خواهیم .
نهـﯽ : بوسیله ﻯ این فعل ، عدم انجام کارﻯ را از کسـﯽ مـﯽ خواهیم .
اصل زمان فعل ، سه زمان ماضـﯽ ، مضارع و امر است . البته گاهـﯽ نهـﯽ هم به آن اضافه مـﯽ شود . اما در جمله بندیها زمانـﯽ پیش مـﯽ آید که این افعال در ترکیبـﯽ با افعال دیگر قرار مـﯽ گیرند و مفهوم جدیدﻯ مـﯽ یابند . از جمله
ماضـﯽ بعید، استمرارﻯ و ... که به اینها عنوان "معا دل" تعلـق مـﯽ گیرد . مانند : معادل ماضـﯽ بعید و ... زیرا در
مفهوم و ترجمه ﻯ فارسـﯽ چنین است ، نه اینکه زمان فعلش در زبان عربـﯽ تغییر کند .
ماضـﯽ بعید : کان + ( قد ) + فعل ماضـﯽ
مثال : کان قد ذهب ( یا ) کان ذهب : رفته بود .
ماضـﯽ استمرارﻯ : کان + فعل مضارع
مثال : کان یذهب : مـﯽ رفت
1. البته مـﯽ تواند بجاﻯ کان ، فعل ماضـﯽ بیاید . 2. فاعل مـﯽ تواند بین کان و فعل اصلـﯽ قرار گیرد .
توجه (1) :
تمام این زمانها داراﻯ 14 صیغه ﻯ غائب و مخاطب و متکلمند ، غیر از امر که فقط 6 صیغه ﻯ مخاطب دارد . با صیغه هاﻯ دیگر امر ، طور دیگرﻯ عمل مـﯽ کنیم که تأ کیدﻯ را برسانیم و در سال دوم به آن خواهیم پرداخت . به این 8 صیغه ﻯ باقیمانده ، مضارع مجزوم به لام امر گفته مـﯽ شود . البته بعضـﯽ به اشتباه (یا شاید براﻯ اینکه دانش آموز در فهم مطالب دچار مشکل نشود ) به آن امر غائب مـﯽ گویند .
توجه (2):
الف ) افعال مضارع ، تمام حرکات را مـﯽ پذیرند ، غیر از کسره که مختص اسم است یعنـﯽ فتحه ، ضمه و ساکن .
ب ) حالت جزم مخصوص فعل است .
در اینجا نمونه اﻯ از صرف فعل را در زمانهاﻯ مختلف نشان مـﯽ دهیم :
ماضـﯽ | مضارع | امر | نهـﯽ | |
مفرد مذکر غائب ( للغائب ) | ذهَـبَ | یَـذهَـبُ | -------- | لا یَذهَـبْ (آن یک مردنبایدبرود) |
مثناﻯ مذکر غائب ( للغائبـَیـْنِ ) | ذهَـبا | یـذهـبانِ | -------- | لا یَذهَـبا (آن دو مردنبایدبروند) |
جمع مذکر غائب ( للغائبـیـنَ ) | ذهَـبُوا | یـذهـبـونَ | -------- | لا یَذهَـبوا (آن مردان نبایدبروند) |
مفرد مؤنث غائب ( للغائبة ) | ذهَـبَـتْ | تـذهـبُ | -------- | لا تذهَـبْ (آن یک زن نبایدبرود) |
مثناﻯ مؤنث غائب ( للغائبـَتـَیـْنِ ) | ذهَـبَـتا | تـذهـبانِ | -------- | لا تذهَـبا (آن دوزن نباید بروند) |
جمع مؤنث غائب ( للغائبات ) | ذهَـبـْنَ | یـذهـبْـنَ | -------- | لا یَذهَـبْـنَ (آن زنان نباید بروند) |
مفرد مذکر مخاطب ( للمخاطب ) | ذهَـبـْتَ | تـذهـبُ | ِاذْهَـبْ | لا تذهَـبْ ( تو یک مرد نرو) |
مثناﻯ مذکر مخاطب ( للمخاطبـَیـْنِ ) | ذهَـبـْتما | تـذهـبانِ | ِاذهَـبا | لا تذهَـبا ( شما دو مرد نروید) |
جمع مذکر مخاطب ( للمخاطبـیـنَ) | ذهَـبـْتم | تـذهـبـونَ | ِاذهَـبوا | لا تذهَـبوا ( شما مردان نروید) |
مفرد مؤنث مخاطب ( للمخاطبة ) | ذهَـبـْتِ | تـذهـبینَ | ِاذهَـبی | لا تذهَـبی (تو یک زن نرو) |
مثناﻯ مؤنث مخاطب ( للمخاطبَـتـَیـْنِ ) | ذهَـبـْتما | تـذهـبانِ | ِاذهَـبا | لا تذهَـبا ( شما دو زن نروید) |
جمع مؤنث مخاطب ( للمخاطبات ) | ذهَـبـْتـُنَّ | تـذهَـبْـنَ | ِاذهَـبْنَ | لا تذهَـبْـنَ ( شما زنان نروید) |
متکلم وحده ( للمتکلم وحده ) | ذهَـبـْتُ | أذهَـبُ | -------- | لا أذهَـبْ ( من نباید بروم) |
متکلم مع الغیر ( للمتکلم مع الغیر ) | ذهَـبـْنا | نـذْهـبُ | -------- | لا نـَذهَـبْ ( ما نباید برویم) |
تمرین فعل :
الف ) عین الأفعال و أنواعها فی هذه العبارات :
1. « أحْـسِـنْ کَما أحْـسَنَ اللهُ إلیـک .»
2. « و لـَـئـنْ سَأ لـْتـَهم مَنْ خَلـَقَ السّمـواتِ و الأرضَ لـَیـَقـولـنَّ اللهُ . »
3. « إنّا أنزلـْناه قرآناً عربیاً لعَـلـَّکم تعـْقِـلونَ . »
4. « و إذْ قال لـقمانُ لابنِهِ و هو یَعـِظهُ یا بُـنـَیَّ لا تـُشـْرِکْ باللهِ إنَّ الشرکَ لـَظلـمٌ عظیمٌ . »
5. « یَسْأ لونکَ ما ذا یُـنـْفِـقـونَ قـُلِ العَـفـوَ . »
6. « فا نـْظـرْ إلـﯽ آثارِ رحمةِ اللهِ کیفَ یـُحْیی الأرضَ بَعْـدَ مَـوْتـِها .»
7. « وَوَصَّـیـْنا الإنسانَ بوالدیهِ حُسْـناً و إنْ جاهَـداکَ لـِتـُشـْرِکَ بی ما لیس لکَ به عِـلـمٌ فـَلا تـُطِعـْهُـما .»
3. حرف :
کلمه اﻯ است که به تنهایـﯽ معناﻯ خاصـﯽ ندارد و با کلمه یا کلمات قبل و بعد از خود ، مفهوم مـﯽ یابد . مانند : فی ،
إلـﯽ ، عَـلـﯽ ، مِـن ، ماﻯ نفـﯽ ، ال و .....
عامـل
حروف به دو قسمت تقسیم مـﯽ شوند .
غیر عامل
حروف عامل : حروفـﯽ هستند که بر اعراب کلمه ﻯ بعد از خود تأثیر مـﯽ گذارند ؛ و عبارتند از :
الف) حروف جر ، که قبل از اسم مـﯽ آیند و آن را مجرور مـﯽ کنند .
مانند : فی ، إلـﯽ ، علـﯽ ، مِـن ، عَن ، حتـﯽ ( اگر قبل از اسم بیاید . ) ، بـِ ، لـِ ، کـَ و ...
ب) حروف ناصبه ، که قبل از فعل مضارع مـﯽ آیند و آن را منصوب مـﯽ کنند .
و عبارتند از : أنْ ، لـَنْ ، کَـیْ ، إذَنْ ، حتـﯽ ( قبل از فعل مضارع ) ، لِـ ( قبل از فعل مضارع ) .
ج) حروف جازمه ، که قبل از فعل مضارع مـﯽ آیند و آن را مجزوم مـﯽ کنند .
و عبارتند از : لـَمْ ، لمّـا ، لـِ ( لام امر ) ، لاﻯ نهـﯽ [ که این حروف ، یک فعل را مجزوم مـﯽ کنند .] و إنْ ، مَـنْ، ما [ که دو فعل را مجزوم مـﯽ کنند . ]
حروف عامل دیگرﻯ نیز داریم که در سال هاﻯ آینده به آن خواهیم پرداخت . إن شاء الله .
حروف غیر عامل : حروفـﯽ هستند که هیچ تأثیرﻯ بر کلمه ﻯ بعد از خود ندارند . مانند :
الف) حروف عطف ، مانند : وَ ، فَـ ، ثـُمَّ ، لکنْ ، بَلْ ( به معنـﯽ بلکه ) ، أوْ ، لا ( در بعضـﯽ جمله ها به معنـﯽ نه این و نه آن ) و ...
ب) حروف نافیه ، مانند : لا (معمولاً قبل از فعل مضارع ) ، ما ( معمولاً قبل از فعل ماضـﯽ) ، إنْ (به معنـﯽ نیست).
ج) حروف استفهام ، که عبارتند از : أ ، هل .
د) حروف استثناء ، که عبارت است از : إلا .
و بعضـﯽ حروف دیگر که در بحث ما نمـﯽ گنجد .
تمرین حرف :
عین أنواع الحروف فی العبارات التالیة :
1. « اِذْهَـبْ أنتَ و أخوکَ بآیاتی و لا تـَنـِیا فی ذکْـری . »
2. « یُـنـَـزِّ لُ الملائکة َ با لروح ِ مِـنْ أمْـرهِ عـَلـﯽ مَنْ یَـشاءُ مِـنْ عِـبا دِهِ أنْ أنـْذِروا أنـّه لا إلهَ إلـّا أنا فا تــّقـون ِ . »
3. « یا أیها الذین آمنوا اسْـتعینوا بالصبر و الصلاة . »