عربی دبیرستان

متن ُ قواعد وسوالات عربی دبیرستان

عربی دبیرستان

متن ُ قواعد وسوالات عربی دبیرستان

لاﯼ نفـﯽ جنس

لاﯼ نفـﯽ جنس
لاﯼ نفـﯽ جنس حرفـﯽ است که نفـﯽ جنس هاﯼ دیگر مـﯽ کند . لاإلهَ إلا الله ُ: هیچ معبودﯼ جز خداﯼ یکتا نیست . یعنـﯽ نفـﯽ معبودهاﯼ دیگر مـﯽ کند . لاأحدَ فی الدار : هیچ کسـﯽ درخانه نیست . یعنـﯽ نه یک نفر، نه چند نفر، نه مذکر، نه مؤنث و نه .. نفـﯽ تمام افراد را مـﯽ نماید .
لاﯼ نفـﯽ جنس را به صورت "هیچ نیست" معنـﯽ مـﯽ کنیم .
اسم لاﯼ نفـﯽ جنس همیشه فتحه اﯼ بـﯽ تنوین دارد .
مـﯽ توان این حرف (لا) را در عمل ، یکـﯽ ازمتعلقات حروف مشبهه بالفعل به شمار آورد :
شباهت : اسمشان فتحه مـﯽ گیرد ، خبرشان مرفوع است .
تفاوت : اسم لاﯼ نفـﯽ جنس ، مبنـﯽ برفتح و محلاً منصوب است اما اسم حروف مشبهه بالفعل ، منصوب
میان لاﯼ نفـﯽ جنس و اسم آن هیچ فاصله اﯼ نباید باشد .
اسم لاﯼ نفـﯽ جنس همیشه معرب است ، اما اسم حروف مشبهه بالفعل مـﯽ تواند معرب یا مبنـﯽ باشد.
جمله اﯼ که با حروف مشبهه بالفعل همراه است ، بدون آن ها نیزامکان پذیربوده، درمعنـﯽ واعرابْ متفاوت است ؛ اما جمله اﯼ که با لاﯼ نفـﯽ جنس مـﯽ آید، بدون "لا" اصلا ً معنـﯽ ندارد .
** اسم لاﯼ نفـﯽ جنس همیشه مبنـﯽ برفتح و محلا ً منصوب است . منظور ازاین مبنـﯽ بحث معرب و مبنـﯽ نیست ، بلکه مبنـﯽ ِ اعرابـﯽ و ترکیبـﯽ است . یعنـﯽ اسم لاﯼ نفـﯽ جنس معرب است ، اما از نظر ترکیب چون همیشه فتحه ﯼ بدون تنوین دارد ، به آن مبنـﯽ برفتح مـﯽ گوییم . مانند :
لاتلمیذ َ فی الصف .(هیچ دانش آموزﯼ در کلاس نیست .)
لا : لاﯼ نفـﯽ جنس
تلمیذ : اسم لاﯼ نفـﯽ جنس ، مبنـﯽ برفتح ، محلاً منصوب
فی الصف : جارومجرور به اعراب ظاهرﯼ و اصلـﯽ و شبه جمله خبرِ "لا" و محلا ً مرفوع

انواع اعراب فعل

انواع اعراب فعل
اعراب فعل بر سه قسم است: رفع، نصب و جزم.
1- رفع
فعل مضارع معرب اگر تنها بوده، و عاملی بر سر آن نیامده باشد مرفوع است، مثل: یَضٌربُ، یَضٌرٍبانٍ ... . علام رفع در پنج صیغه 1، 4، 7، 13، 14 ضمه و در بقیه صیغه ها، نون عوض رفعی است. و در صورتی که پنج صیغه فوق از افعال معتل اللام باشند علامت رفع آنها ضمه مقدر است.
2ـ نصب
اگر عامل نصب بر سر مضارع بیاید آن را منصوب می کند. مثل: اٌنٌ یَضٌرٍبَ. علامت نصب در پنج صیغه ذکر شده فتحه و در بقیه صیغه های معرب حذف نون است، مثل: اٌنٌ یَضٌرٍبَ، اٌنٌ یَضٌرٍبا... .
3- جزم
اگر عامل جزم بر سر فعل مضارع در آید، مضارع مجزوم می شود.
مثل: لَمٌ یَضٌرٍبٌ.
علام جزم در پنج صیغه مذکور سکون و در بقیه صیغه های معرب حذف نون است. و در صورتی که پنج صیغه فوق از افعال معتل اللام باشند، علامت جزمشان حذف حرف عله است، لَمٌ یَخٌشَ، لَمٌ یَدٌعُ، لَمٌ یَرٌمٍ.

کیفیت بناء:
در اسم:
1 ـ مبنی بر فتح، مثل: اًیٌنَ.
2 ـ مبنی بر کسر، مثل: اًمٌسٍ.
3 ـ مبنی بر ضمّ، مثل: حَیٌثُ.
4 ـ مبنی بر سکون، مثل: هذا.
در فعل:
1 ـ مبنی بر فتح، مثل: نَصَرَ.
2 ـ مبنی بر ضمْ، مثل: ضَرَبُوا.
3 ـ مبنی بر سکون، مثل: اٍضٌرٍبٌ، یَضٌرٍبٌنَ.
4 ـ مبنی بر حذف حرف علْه، مثل: اٍرٌمٍ، اُدٌعُ، اٍخٌشَ.
در حرف:
1 ـ مبنی بر فتح، مثل: ثُمَّ.
2 ـ مبنی بر ضمّ، مثل: مُنذُ.
3 ـ مبنی بر کسر، مثل: لٍ، بٍ.
4 ـ مبنی بر سکون، مثل: عَلی، فی، مُذٌ.

انواع جمع

جمعُ التَّکسیر ( جمع مکسّر )

دانستید که در جمع مکسر ، شکلِ مفردِ کلمه دچار تغییر می شود .

جمعِ مکسّر را به دو نوع تقسیم کرده اند : « جمع قِـلّـة » و « جمع کَثرة »

جمع قلّت بینِ سه تا ده است و شاملِ این چند وزن است : « أفـعُل ، أفـعال ، أفْـعِلَـة و فِـعْـلة » .

مثال برای جمعِ قلّت :

أفْـعُل ï أنجُم / أنهُر / أذرُع ( بازوها ) / أیمُن ( دستانِ راست )

أفْـعال ï أثْواب / أبواب / أوصاف / أوقات / أجداد / أعمام / أکباد / أقفال

أفْـعِـلة ïأطْـعِـمَـة/ أرغِـفة ( قرصهای نان ) / أعْـمِـدة ( ستونها ) / أزِمّـة ( زمامها )/ آنیة [1]( ظرفها )

فِـعْـلة ï فِتْـیة ( جوانان ) / ثیرة ( جمعِ ثَور : گاوِ نر ) صِبْـیة ، غِزْلة ، غِلـمة

بقیه وزنها مربوط به جمع کثرت است . ( جُز جمعهای منتهی الجُموع [2]زیرا از یازده شروع می شوند . ) مثال :

أسمَر : سُمْـر / أسوَد : سود / أبیَض : بیض / صَبور : صُبُر / غَفور : غُفُر / غَیور : غُیُر / سَریر : سُرُر / عِماد : عُمُد / زِمام : أزِمّة / هِلال : أهِلَّة / کِتاب : کُتُب و گاهی کُتْـب / رَسول : رُسُل و گاهی رُسْل / غُرفة : غُرَف / حُجَّة : حُجَج / عُلبة : عُلَب / کُبرَی : کُبَر / صُغْرَی : صُغَر / جُمُعة : جُمَـع / بِدْعَـة : بِدَع / حِلْـیة : حُلَـی / لِـحْـیة : لُـحَـی / رامی ( رامٍ ) رُماة / قاضی ( قاضٍ ) : قُضاة / داعی ( داعٍ ) : دُعاة / کاتِب : کَتَبَـة و کُتّاب / ساحِر : سَحَرَة / بارّ ( نیکوکار ) : بَرَرَة / قَتیل : قَتْـلَـی / أسیر : أسْـری / جَریح : جَرحَـی / هالِک : هَلکَـی / مَیِّت : مَوْتَـی / أحمَق : حَمْـقَـی / سَکْران : سَکْرَی / قِرْد : قِرَدَة / نائم : نُـوَّم و نُوّام و نائمونَ / صائم : صـوَّم یا صُـوّام و صائمونَ/ قارئ : قُرّاء / صَعْب : صِعاب / جَنّـة : جِنان / کَعب : کِعاب / جَمَل : جِمال / جَبَل : جِبال / ثَمَرة : ثِمار / رَقَبة : رِقاب / کَریم : کِرام / عَطْشان : عِطاش / نَمِر : نُمور / رَأس : رُؤوس / عَین : عُیون / قَلْب : قُلوب / عِلم : عُلوم / جُنْـد : جُنود / أسَد : اُسْـد و اُسُـود / ذَکَر : ذُکور / جُرَذ : جِرذان / عُـود : عیدان / حوت ( نهنگ ) : حیتان / جار ( همسایه ) : جیران / نار( آتش ) : نیران / خَروف ( گوسفند ) : خِرفان ) / حائط ( در گویشِ عراق به معنی دیوار ) : حیطان ) / أخ : إخْـوان و إخْـوة / بَطْن : بُطون / قَضیب ( شاخه ) : قُضبان / وَزیر : وُزَراء / شَهید : شُهَداء / عاقِل : عُقلاء / شاعِر : شُعَراء / شَدید : أشِدّاء / حَبیب : أحِـبّاء / دَلیل ( راهنمای سفر ) : أدِلّـاء / دلیل ( علّت ) : دَلائل / صَدیق ( دوست ) : أصْـدِقاء / عزیز : أعِزّاء / قَـوِیّ : أقْـویاء و ...

اسمُ الجمع

جمعی است که در ظاهر مفرد می نماید و مفردی از جنسِ خودش ندارد . مانندِ :

جَیش : ارتش ( واحدِ آن « جُندیّ » است . ) / شَعْـب : ملّت ؛ قبیلة ؛ قَوم ؛ مَعشَر ( واحدِ آنها رَجُل و اِمرأة است . ) / نِساء ( واحدش « اِمرأة » است . ) / خَیْـل : اسب ( واحدِ آن « فَرَس » است . ) / إبِـل : شتر ( واحدِ آن « جَمَل » و « ناقة » است . ) / غَنَم : گوسفند ( واحدِ آن « شاة » یا خَروف است . )

با این کلمات به دو صورت مفرد و جمع می توان برخورد کرد . القومُ ساروا . یا القومُ سارَ .

از آنجا که ظاهرِ این کلمات مفرد است ؛ آنها را مثنّی و جمع نیز می کنند . مانند : قَومانِ ، أقوام / شَعبانِ ، شُعوب

اسمُ الجِنسِ الجَمعیّ

کلماتی مانند : « تُفّاح : سیب » / « رُمّـان : انار » / زیتون / بُرتُقال /« نَجم : ستاره » / « ورق : برگ » اسمِ جنس نام دارند و حرف « ة » در آنها « تاء وحدة » است . مثلاً « تُفّـاحة » یعنی « یک سیب » . پس « تُـفّـاح » را می شود به هر دو صورتِ مفرد یا جمع دانست .

جمعُ الجمع

برخی کلمات دو بار جمع بسته شده اند . در اصطلاح به این کلمات جمعُ الجمع می گویند . مثال :

بُیوتات (بیت ïبُیوت ïبُیوتات ) / نُذورات ( نَذْر ï نُذور ï نُذورات ) /

أکالِب : سگها ( کَلْب ï أکْـلُب ïأکالیب ) / أظافیر : ناخنها (ظُفْر ï أظفار ïأظافیر )


الجمعُ علی غیر مفردِهِ

برخی از جمعها با مفردشان هماهنگ نیستند . مانند :

« حَدیث ï أحادیث » ؛ « حُسن ï مَحاسِن » ؛ « باطِل ï أباطیل »

چنانچه بخواهیسم برابرِ قاعده بگوییم . مفرد أحادیث ، اُحدوثة ؛ مفرد مَحاسِن محسن و مفرد أباطیل اُبطولة است .

المفرد و المثنّی و الجمع علی شکلٍ واحد

برخی کلمات مفرد ، مثنی و جمعشان یکسان است . مانند : فُلک به معنی کشتی ها و کشتی .

مفرد مانندِ { الفُلکُ المَشحون } . جمع مانند « الفُلکُ الّتی تَجْـری فی البحر . »


[1] مفردش إناء است .

[2] هر جمعِ منتهی به الفی که بعد از آن الف دو یا سه حرف بیاید ؛ منتهی الجُموع نامیده می شود . مانندِ : دَراهِم ، دَنانیر و دارای چند وزن است . « أفاعِل » مانندِ : أکابِر/ أفاضِل / آصابِع / أنامِل . « أفاعیل » مانندِ : « أسالیب » . « تَفاعِـل » مانند : « تَجارِب » . « تَفاعیل » مانندِ : « تَفاسیر ، تَقاسیم » . «فَعالِل » مانندِ : « دَراهِم » . « فَعالیل » مانندِ : « قَنادیل » . « مَفاعِل » مانندِ : « مَـعابِد » . « مَفاعیل » مانندِ : « مَصابیح » . « فَواعِل » مانندِ : « جَوائز» . « فَـواعیل » مانندِ : « طَواحین » . « فَـعائل » مانند : « رَسائل » . « فَیاعِل » مانندِ « صَیارِف » . « فَیاعیل » مانندِ : « دَیاجیر » . « فَعالیّ » مانندِ : «کَراسیّ » . « فَعالَـی » مانندِ : « عَـذارَی‌ » . « فُـعالَـی » مانندِ : « سُکارَی » و ...